دکتر محمدرضا سلامت

ترکیبات بدن چیست؟
ترکیبات بدن (Body Composition) به مجموع بافت چربی (Fat) ، بافت غیر چربی (Lean)و مواد معدنی استخوانی (Bone Mineral Content)اطلاق می شود.

نحوه تشخیص ترکیبات بدن چیست؟
چندین روش جهت تشخیص ترکیبات بدن وجود دارد از جمله آنتروپومتری، سی تی اسکن، ام آر آی، و دستگاه دگزا (DXA) . روشی که در این مرکز استفاده می شود اسکن فرد توسط دستگاه دگزا است. این روش به علت در دسترس بودن، راحتی، تکرار پذیری و دقت به عنوان استاندارد طلایی به حساب می آید و میزان استفاده از آن در طبابت بالینی رو به رشد است.

انجام اسکن به چه صورت است؟
اسکن تمام بدن با استفاده از اشعه خفیف شده ایکس (X-ray) انجام می شود، که در آن فرد به صورت خوابیده بر روی دستگاه دگزا قرار می گیرد و اسکن در مدتی حدود 5 دقیقه انجام می شود. انجام این اسکن از لحاظ میزان اشعه جذب شده به هیچ عنوان خطرناک نمی باشد، و میزان اشعه جذب شده معادل همان میزانی است که در یک مسافرت هوایی 5 ساعته فرد جذب می نماید.

جهت تشخیص ترکیبات بدن از چه دستگاهی استفاده می شود؟
اسکن تمام بدن توسط دستگاه Norland XR-800 DXA Total Body ساخت آمریکا انجام می شود.

مزایا تشخیص ترکیبات بدن در تغذیه چیست؟
از امکانات این نوع اسکن مشخص کردن میزان منطقه ایی و کلی سه بافت یاد شده است. به عنوان مثال میتوان در دست ها، پاها، ناحیه قفسه سینه و ناحیه شکمی به طور مجزا میزان بافت چربی (Fat Mass) را با دقت 6-2 % مشخص نمود. با دانستن میزان چربی بدن و مقایسه آن با استاندارد های موجود از جمله جدولSiri Underwater Weighing Equivalents می توان افراد را بر اساس جنسیت و سن در چهار گروه کم چرب (Underfat)، سالم (Healthy)، اضافه چربی (Overfat) و چربی مفرط (Obese) تقسیم بندی کرد. دقت و تکرار پذیری دستگاه دگزا این امکان را می دهد که افرادی که تحت تغییر سبک زندگی (رژیم غذایی و ورزش) جهت بهبود تناسب اندام و سلامتی قرار می گیرند، در ابتدا و طول زمان از نحوه تغییرات میزان چربی و بافت غیر جربی بدن خود اطلاع پیدا کنند، و بدین وسیله تغییرات وزنی بدن را به دقت تحت نظر داشت و در فرد ایجاد هدف و انگیزه مضاعف نمود.

برتری تشخیص ترکیبات بدن به روش دگزا نسبت به دیگر روش ها چیست؟
شاخص توده بدنی (BMI) بطور گسترده ای جهت تعیین چاقی افراد استفاده می شودکه علت آن سهولت انجام، می باشد. علیرغم عمومیت آن، شاخص توده بدنی دارای محدودیت های اساسی است، مثلاً این شاخص افرادی که توده عضلانی زیاد دارند را به عنوان چاق در نظر می گیرد. در صورتی که ممکن است افراد با درصد بالای چربی در یک محدوده نرمال از شاخص توده بدنی قرار بگیرند. روش دیگری که می تواند درصد چربی بدن را با استفاده از قد و محیط دور هیپ تخمین بزند، توسط برگمن و همکاران (Bergmanetal) بنام شاخص چربی بدن معرفی شده است. این روش بیان می کند که تفاوت محیط هیپ در مردان و زنان بهتر می تواند چاقی را پیش بینی کند. نتایج بدست آمده از این روش، درصد چربی بدن را تاحد زیادی مشابه مقادیر بدست آمده توسط سیستم دگزا می دهد. اما این نتایج از مطالعه در دو گروه در ایالات متحده بدست آمده است و در دیگر کشورها بررسی نشده است.

یکی از کاربردهای جدید سیستم دگزا این است که می تواند بطور همزمان توده عضلات و چربی بدن را اندازه گیری کند. بطوریکه سیستم دگزا، سنجش قابل اعتمادتری از توده چربی شکمی در قیاس با سی تی اسکن ارائه می کند. از ویژگی های این روش، دوز کم بیمار، سرعت بالای اسکن و صحت آن جهت تعیین ترکیبات ناحیه شکم همانند ترکیبات کل بدن می باشد. بنابراین این روش می تواند جهت بررسی درصد چربی افراد مورد استفاده قرار می گیرد.

مرکز تشخیص ترکیبات بدن و پوکی استخوان اصفهان به عنوان اولین مرکز در استان اصفهان به تشخیص ترکیبات بدن پرداخته است. پزشکان و کارشناسان علاقه مند به همکاری در این زمینه میتوانند جهت انجام اسکن و آشنایی بیشتر با امکانات این مرکز حضور به هم رسانند.

مقالات علمی:

1- Gallagher et al. 2000. Healthy Percentage body fat ranges: an approach for developing guidelines based on body mass index. The American Journal of Clinical Nutrition, 72, pp. 694-701

2- Albanese et al. 2003. Clinical applications of body composition measurement using DEXA. Journal of Clinical densitometry, 6, pp. 75-85
جهت مشاهده چگونگی انجام اسکن به صورت تصویری اینجا را کلیک نمایید.