پوکی استخوان یکی از بیماری های شایع دوران میانسالی و سالمندی می باشد که عوارض آن هزینه زیادی را به جامعه تحمیل می کند. میزان ابتلا به این بیماری هم راستا ابتلا به بیماری سرطان پستان و رحم در خانم ها در نظر گرفته شده است. لذا در این راستا زنان به عنوان گروه در معرض خطر می باشد که می بایست مورد توجه قرار گیرد. عوامل مختلف که در ابتلا به این بیماری نقش دارند بارها مورد بررسی قرار گرفته است که از آن جمله می توان به سن، جنس، بی تحرکی، مصرف قهوه، سیگار و مصرف برخی داروها اشاره کرد. بنابراین آگاهی از عوامل خطر، افراد را در جهت پیشگیری از این بیماری یاری می دهد.
در این بین عوامل باروری در دسته عوامل موثر بر تراکم استخوان از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند. مطالعات علمی و پژوهشی مختلفی در ارتباط با این عوامل صورت گرفته است. که بر اساس نتایج این مطالعات میان بارداری (به ویژه بارداری با فواصل کمتر از سه سال)، تعداد فرزندان تغذیه شده با پستان، مدت شیردهی، سن شروع قاعدگی و ... با ابتلا به استئوپروز ارتباط وجود دارد. البته ارتباط مابین سابقه مصرف قرص های پیشگیری از بارداری "ال دی و اچ دی" و بیماری استئوپروز نیز گزارش شده است.
البته قابل ذکر است، یکی از مهم ترین عواملی که موجب افزایش احتمال ابتلا به پوکی استخوان در خانم ها می شود یائسگی است. بین وضعیت یائسگی و تعداد سال های پس از یائسگی و ابتلا به بیماری پوکی استخوان ارتباط زیادی وجود دارد. قابل ذکر است شیوع این بیماری در زنان یائسه چهار برابر سایر زنان است
سن شروع قاعدگی
بر اساس مطالعات مختلف صورت گرفته، بین سن شروع قاعدگی و تراکم استخوان ارتباط وجود دارد بطوری که اگر قاعدگی در سنین بالاتری اتفاق بیافتد به نسب تراکم استخوانی کاهش می یابد. زیرا اگر سن قاعدگی پائین تر باشد بدن طولانی مدت در تماس با استروژن قرار می گیرد و همانطور که می دانیم حضور هورمون استروژن در افزایش تراکم استخوان اثر بخش است.
بارداری
بارداری از جمله مواردی می باشد که تحت کنترل کیفیت زندگی فرد قرار دارد. بطوری که با توجه به مطالعات در صورتی که تعداد بارداری بیش از دو باشد و فرد در دوران بارداری از تغذیه خوبی برخوردار نباشد بنابراین میزان کلسیم مود نیاز برای جنین تامین نمی شود و در این شرایط جنین از کلسیم استخوان های مادری برداشت می کند لذا میزان تراکم استخوانی مادر کاهش می یابد و بدین ترتیب با افزایش تعداد بارداری تراکم استخوانی به شدت کم می شود بطوری که در بارداری بیش از پنج این اثر به شدت قدرتمند می شود.
لذا باید این نکته مورد توجه قرار گیرد که حتما در این دوران میزان کافی کلسیم و ویتامین د در رژیم غذایی مادر قرار گیرد. به طور کلی روزانه 1000 میلی گرم کلسیم و 600 واحد ویتامین د برای زنان باردار مورد نیاز است تا بدین ترتیب بتوانند مقدار کافی این دو ماده مهم را دریافت کنند و بدین ترتیب از کاهش تراکم استخوانی احتمالی بکاهند. لذا توصیه می شود شیر و تولیدات لبنی که به عنوان بهترین منبع کلسیم می باشند در رژیم غذایی افراد باردار گنجانده شود.اگر فردی در مصرف شیر مشکل دارد می تواند از جایگزینهای آن مانند ماست و دوغ استفاده کند. بروکلی، ساردین و سویا نیز از منابع غنی از کلسیم می باشند.
در این میان به استئوپروز (پوکی استخوان) وابسته به بارداری اشاره می کنیم که یک بیماری نادر می باشد و در زنان باردار در سه ماه سوم رویت می شود. در آن استخوان ها به راحتی دچار شکستگی می شوند که این شکستگی در مهره ها و لگن در نزدیکی زمان زایمان اتفاق می افتد که باعث بروز درد و ناتوانی در فرد مبتلا می شود. که البته قابل ذکر است پس از بارداری فرد به وضعیت طبیعی خود از لحاظ تراکم استخوانی باز خواهد گشت.
شیردهی
قابل ذکر است در دوران شیردهی میزان تراکم استخوانی مادر کاهش می یابد که البته پس از اتمام این دوران تراکم استخوانی به وضعیت قبل باز می گردد. میزان هورمون استروژن در دوران بارداری به طور معمول بالا می باشد و سپس در دوران شیردهی این هورمون کاهش می یابد و هورمون پرولاکتین افزایش می یابد. مطالعات نتایج متفاوتی را گزارش کرده اند. در این دوران نیز در صورتی که کلسیم کافی در رژیم غذایی مادر قرار نداشته باشد برداشت کلسیم از استخوان های مادر رخ می دهد. نکته قابل توجه این است که اگر رژیم غذایی غنی از کلسیم داشته باشند، شیردهی نمی تواند تاثیر معناداری را بر تراکم استخوانی داشته باشد.
قرص های پیشگیری
مصرف قرص های پیشگیری از بارداری "ال دی و اچ دی" می تواند اثر محافظتی برای استخوان ها داشته باشد و بدین ترتیب خطر ابتلا به استئوپروز را کاهش می دهد. به نظر می رسد علت آن وجود هورمون استروژن در این قرص ها باشد که همانطور که قبلا اشاره شد این هورمون اثر محافظتی بر کاهش تراکم استخوان دارد.
یائسگی
پوكی استخوان در زنان چهار برابر مردان مشاهده می شود. بطوریكه از هر هشت مرد بالای 50 سال یك نفر و از هر دو زن بالای 50 سال یك نفر و به استئوپروز مبتلا می باشد. در زنان یکی از مهم ترین علل شیوع بیش تر این بیماری یائسگی می باشد. در این راستا هر قدر یائسگی در سنین پایین تری شروع شود، خطر ابتلا به پوکی استخوان بیش تر خواهد شد. زنانی که یائسگی زودرس دارند(قبل از 45 سالگی) و نیز خانم هایی که تخمدان هایشان در سنین پایین با جراحی برداشته اند بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند، لذا به عنوان یک گروه پرخطر حائز اهمیت می باشند. و همینطور هرچه تعداد سال های یائسگی افزایش یابد شیوع این بیماری به طبع آن بالا می رود. که یکی از مهم ترین علل آن هورمون استروژن می باشد همانطور که اشاره شد ترشح این هورمون در دوران یائسگی کاهش می یابد بدین ترتیب اثر محافظتی آن از بین می رود.
با توجه به وجود رابطه قدرتمند مابین برخی از عوامل باروری و ابتلا به پوکی استخوان و با توجه به عوارض این بیماری از قبیل ناتوانی و مرگ و میر، انجام اقدامات لازم به منظور پیشگیری از این بیماری در جامعه توصیه می شود. از آنجایی که بارداری های مکرر و با فاصله کوتاه یکی از مهم ترین علل در کاهش تراکم استخوانی می باشند می بایست روش های صحیح بارداری و زمان های مناسب آن برای والدین خانواده ها شرح داده شود تا بدین ترتیب بتوان از استئوپروز و عوارض ناشی از آن کاست. از طرفی شیردهی برای تراکم و استحکام استخوان های کودک ضروری است و از طرفی می تواند برای مادر مضر باشد لذا می توان با رژیم غذایی مناسب و غنی از کلسیم و ویتامین د از این اثر مضر برای مادر پیشگیری کرد تا بدین ترتیب مادر و فرزند سالم را در جامعه دارا باشیم.
منبع: انجمن پوکی استخوان ایران
www.isfahan-dxa.ir
آدرس مطب : هار راه فلسطین، ابتدای فردوسی، ساختمان نیکان، طبقه همکف، واحد 7
تلفن : 32229524 - 031
